Ik sta bij het sterfbed van een man die doorgaans een stroeve relatie heeft gehad met zijn vrouw en inmiddels volwassen dochter. Eerder sprak hij hierover met mij als verpleegkundige. Het is zichtbaar en een weten voor iedereen dat het overlijden nabij is.

Liggend vanuit bed maakt hij handbewegingen in de lucht en hij pakt het bedhek steeds vast. Zijn blik is afwezig. Je zou kunnen invullen dat hij onrustig en niet comfortabel is en dat je hier medicamenteus iets aan zou willen doen, zoals ook zijn dochter aan mij vraagt. Ik vraag haar of ik contact mag maken met haar vader om in te schatten wat er aan de hand is. Ze knikt instemmend. Ik pak zijn hand en hij omsluit de mijne vrij stevig. In ongeveer de volgende bewoordingen vraag ik hem rechtstreeks: ‘Heeft u pijn?’ Hij schud nee. ‘Bent u bang om dood te gaan?’ Geen goed verstaanbaar antwoord. Ik vervolg ‘Ondanks alles wordt er van u gehouden door uw vrouw en dochter’. Een zichtbare emotie komt op zijn gezicht en een verstaanbaar gemompel dat er op hem gewacht wordt, dat er licht is om naar toe te gaan en hij reikt met zijn andere hand weer in de lucht. Ik geef hem aan dat hij in licht en liefde het leven mag loslaten. Meneer knijpt in mijn hand en zegt ‘Je bent een engel, net als de engelen die al op mij wachten’. Zijn dochter heeft alles gehoord en geeft ook hardop aan ‘Ik hou van je pap’, waarop haar vader zegt ‘Ik hou ook van jullie’. Zijn dochter geeft aan dat deze woorden bijna nooit hardop werden uitgesproken en dat haar vader helemaal niets met engelen heeft en altijd heel nuchter is en dat ze het bijzonder vind dit nu zo te ervaren.
Ik laat aan dochter weten dat mensen die dichter bij het overlijden komen veel vaker levenseinde ervaringen meemaken en dat dit nog vaak niet wordt herkent en erkent binnen de medische wereld en bij naasten. Het bijvoorbeeld zien van licht, overleden dierbaren, engelen of het horen van prachtige muziek of het ervaren van een innerlijke vrede zoals de stervende waarschijnlijk nog nooit eerder heeft ervaren, zijn levenseinde ervaringen die bijdrage aan het wegnemen van eventuele nog aanwezige angst voor de dood. De dochter knikt instemmend.
Ik vraag haar hoe het voor haar is om bij haar vader te gaan zitten. Dit had ze nog weinig gedaan. Ze geeft aan dit nu wel fijn te vinden en dit vanavond te zullen doen. Ik leg haar uit dat vader duidelijk bezig is met het maken van de overgang en dat ieder dat op zijn of haar eigen manier doet. Dat deze bewegingen van haar vader horen bij het proces omdat hij zijn levenseinde vanuit een verruimd bewustzijn zelf ervaart. Verder geef ik nog wat uitleg over de fysieke veranderingen van het lichaam die ook al duidelijk zichtbaar zijn.
Er hangt een serene rust. Ik loop nog even naar zijn vrouw toe die vanaf iets meer afstand in dezelfde ruimte alles heeft mee ervaren. Ze zit in een stoel, ik buk om op dezelfde ooghoogte te komen en vraag hoe het met haar gaat, wat ze vindt van wat ze nu heeft gezien en of ze nog vragen heeft. Na een kort gesprek kan ik dit gezin rustig achterlaten.
Twee ochtenden later, voordat ik weer aan het werk ga, krijg ik een bericht dat meneer vannacht is overleden. Samen met een collega rijden we naar zijn huis en geven we hem zijn laatste zorg thuis, in aanwezigheid van zijn vrouw en dochter. Zijn dochter geeft aan dat ze nog een lange tijd bij haar vader heeft gezeten en zijn hand heeft vastgehouden. Er verschijnt een glimlach op haar gezicht.
Terugkijkend naar mijn rol als verpleegkundige maar ook als mens merk ik weer hoe belangrijk het is om uitleg te geven over de verschillende aspecten van het overlijden, zowel op fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel niveau waarbinnen zijn levenseinde ervaring er geheel kon zijn.
Mijn sterke innerlijke drive maakt dat ik vanuit liefde, zorgzaamheid en plezier al mijn sprankels blijf verspreiden voor het verder creëren van bewustzijn bij verpleegkundigen (in opleiding) en andere betrokkenen in de palliatieve zorg. Zodat zij adequaat kunnen omgaan met de stervende en diens naasten, bij het ervaren van verschillende vormen van het verruimde bewustzijn.

Manon Lodder, Palliatieve Zorg Verpleegkundige.
Via Manon, vertrouwen in sterven: scholing palliatieve zorg